Δεν υπάρχει πλέον η παραμικρή αμφιβολία ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση διέρχεται μια κρίση. Κρίση πολιτική, πολιτισμική, κοινωνική. Κρίση που μπορεί να αποβεί μοιραία. για τρίτη φορά μέσα σε διάστημα τριών χρόνων, ένας εκ πεποιθήσεως ευρωπαϊστής λαός μπλοκάρει τη θεσμική εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είχαν προηγηθεί, το 2005, τα ηχηρά ΟΧΙ των Γάλλων και των Ολλανδών στο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα.
Η κρίση αυτή έχει πλήθος αιτίων, κατά τη γνώμη μου όλα εξ ίσου σοβαρά και συμπληρωματικά. Και δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η έξοδος της ΕΕ από την κρίση ή η κατάρρευσή της θα εξαρτηθεί από τις απαντήσεις που θα δοθούν στις προκλήσεις με τις οποίες είναι αντιμέτωπη.
Η κρίση της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι πρώτα απ' όλα κοινωνική.
Η νέα τεχνολογική επανάσταση, τα θεμέλια της οποίας μπήκαν στις αρχές της δεκαετίας του '80 και εξελίσσεται με ραγδαίο ρυθμό από το 1995 και μετά, ήταν επόμενο να επηρεάσει καταλυτικά τις παραγωγικές σχέσεις. Πλήθος εργασιών στη βιομηχανία, που μέχρι τότε γίνονταν από το χέρι εργατών υψηλής εξειδίκευσης, γίνονται πλέον με το πάτημα ενός κουμπιού. Στον τομέα των υπηρεσιών η εξάπλωση του διαδικτύου έχει αλλάξει ριζικά τον τρόπο εργασίας πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων, που πλέον εργάζονται από το σπίτι τους. Δεκάδες, ίσως και εκατοντάδες επαγγέλματα εξαλείφθηκαν, νέα επαγγέλματα γεννήθηκαν. Εντελώς φυσιολογικά όλες αυτές οι ανακατατάξεις δημιούργησαν και κοινωνική κρίση. Η απασχόληση μειώθηκε ραγδαία στη βιομηχανία, οι άνεργοι δεν είχαν τις δεξιότητες και, σε πολλές περιπτώσεις δεν ήταν δυνατό να τις αποκτήσουν, για να ανακυκλωθούν στα νέα επαγγέλματα. έχοντας δει έγκαιρα την εξέλιξη αυτή ο Αντρέ Γκορτζ, προέτρεπε τη Σοσιαλδημοκρατία και την Αριστερά στο βιβλίο του ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΤΟ να προχωρήσουν στη δραστική μείωση του χρόνου εργασίας ως μοναδικό μέσο για την νατιμετώπιση της ανεργίας. Όμως, αντ' αυτού οι σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις πρώτες απ' όλες, προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν την κρίση αποδεχόμενες τις μονεταριστικές συνταγές του νεοφιλελευθερισμού.
Το σημαντικότερο όμως είναι ότι, εδώ και 25 χρόνια, αλλά κυρίως από το 1992 και μετά, οπότε τέθηκε σε εφαρμογή η Συνθήκη του Μάαστριχτ, τα Ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα (Επιτροπή, Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) ανέλαβαν εργολαβικά την αποδόμηση του Κράτους Πρόνοιας. Είτε με άμεσες πρωτοβουλίες τους, είτε αποδεχόμενα να ρίχνουν σε αυτά οι κυβερνήσεις την ευθύνη κάθε φορά που έπαιρναν αντιλαϊκά μέτρα. Δυο παραδείγματα είναι ενδεικτικά. η οδηγία Μπολκεστάιν του 2003, βάσει της οποίας εργαζόμενοι μιας επιχείρησης με έδρα τη Σλοβακία, που θα εργάζονταν στη Γαλλία θα αμείβονταν με ημερομίσθια Σλοβακίας και όχι Γαλλίας. Η δεύτερη η αύξηση της εβδομαδιαίας απασχόλησης στις 65 ώρες. Η συμβολή αυτή των θεσμικών ευρωπαϊκών οργάνων στην αποδόμηση του κοινωνικού κράτους, γέννησε την εύλογη απέχθεια των φτωχότερων λαϊκών στρωμάτων προς αυτά..
Η κρίση της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι πολιτική.
Η απέχθεια αυτή γίνεται ολοένα μεγαλύτερη, διότι από το 1992 και μετά, τα Κράτη - μέλη της Ένωσης εκχωρούν όλο και περισσότερα κομμάτια της εθνικής τους κυριαρχίας στα θεσμικά της όργανα. Την οικονομική πολιτική πρώτα, τη νομισματική στη συνέχεια. Η εξωτερική και η αμυντική πολιτική φεύγουν όλο και περισσότερο από την αρμοδιότητα του Κράτους - μέλους, η Europol φιλοδοξεί να γίνει το ευρωπαϊκό FBI, η Δικαιοσύνη γίνεται όλο και περισσότερο ευρωπαϊκή υπόθεση. Κι όλα αυτά χωρίς να υπάρχει ΕΝΑ θεσμικό όργανο με ουσιαστικές αρμοδιότητες, που να αντλεί τη νομιμοποίησή του από τη λαϊκή ετυμηγορία. Το μοναδικό εκλεγμένο από τους Ευρωπαίους πολίτες θεσμικό όργανο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, έχει ελάχιστες θεσμικές αρμοδιότητες (έγκριση ή απόρριψη του προϋπολογισμού της Επιτροπής, έγκριση ή πόρριψη των Επιτρόπων που προτείνουν οι κυβερνήσεις, δικαίωμα αρνησικυρίας στις οδηγίες της Επιτροπής). Δεν έχει δικαίωμα να πάρει νομοθετικές πρωτοβουλίες, δεν έχει δικαίωμα απόφασης σε θέματα οικονομικής και νομισματικής πολιτικής, δεν έχει δικαίωμα απόφασης στην Κοινή Εξωτερική Πολιτική. Και τις περιορισμένες του αρμοδιότητες τις απέκτησε από το 2000, με τη Συνθήκη της Νίκαιας. Το κραυγαλέο έλλειμμα Δημοκρατίας έχει επισημανθεί από το 1992. Πλήθος ανθρώπων επισήμαιναν ότι η εκχώρηση των πάντων στην Αγορά, που προέβλεπε η Συνθήκη του Μάαστριχτ, σε συνδυασμό με το έλλειμμα Δημοκρατίας θα οδηγούσαν στην ενίσχυση του αντιευρωπαϊσμού στο σύνολο των Κρατών - μελών. Στην Ελλάδα για τα πράγματα αυτά μονάχα ο Φώτης Κουβέλης κι ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης είχαν μιλήσει. Για όλους τους άλλους ήταν ψιλά γράμματα.Δυστυχώς και στην υπόλοιπη Ευρώπη το ίδιο έγινε.
Η κρίσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι πολιτισμική
Πριν από είκοσι και πλέον χρόνια, όταν σπούδαζα στη Γαλλία, είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω, με τρόπο ανεκδοτικό, ότι για το μέσο Δυτικοευρωπαίο και Κεντροευρωπαίο, τα όρια της Ευρώπης συμπίπτουν με τα όρια του καθολικισμού και του προτεσταντισμού. Η ορθόδοξη ανατολική Ευρώπη και το Ισλάμ ανήκουν στην Ανατολή. Η διεύρυνση της Ένωσης του 2004 ήταν ένα σοκ για τους Ευρωπαίους πολίτες. ακόμα ισχυρότερο σοκ ήταν το κλείσιμο του ματιού στην Τουρκία και οι υποσχέσεις για την ένταξή της στην Ένωση. Αν σε όλα αυτά προστεθεί η εμμονή κάποιων γραφειοκρατών των Βρυξελλών στον περιορισμό των επίσημων ευρωπαϊκών γλωσσών, που έχουν αισίως φθάσει τις 23, γίνεται αντιληπτή η πολιτισμική σύγχυση στην οποία έχουν περιέλθει οι πολίτες του παλιού σκληρού πυρήνα της ΕΟΚ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Και τώρα τι κάνουμε;
Είναι σαφές ότι η παάντηση στο ερώτημα αυτό είναι πολιτική. Προϋπόθεση για την επιβίωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι αυτή. να λάβει το ταχύτερο δυνατό σαφή πολιτικά χαρακτηριστικά. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρέπει να καταστεί το κύριο όργανο λήψης πολιτικών αποφάσεων. Το Συμβούλιο των Υπουργών, με τις διπλές πλειοψηφίες που ισχύουν σήμερα (2/3 των μελών και τουλάχιστον οι μισές χώρες) μπορεί να έχει ρόλο μιας Άνω Βουλής.
Προϋπόθεση είναι επίσης η ανασυγκρότηση της κοινωνικής πολιτικής. Να αποκατασταθεί το Κράτος Πρόνοιας και να φορολογηθούν αγρίως τα προϊόντα τρίτων χωρών, οι οποίες δε σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, δε λαμβάνουν μέριμνα για την προστασία του περιβάλλοντος, δεν επενδύουν στην κοινωνική τους συνοχή. Αντιστοίχως πριμοδότηση των προϊόντων που εισάγονται από χώρες οι οποίες σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, επενδύουν στην προστασία του περιβάλλοντος και την κοινωνική συνοχή.
Η εκπόνηση τέτοιων πολιτικών πρέπει να γίνει σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Προς αυτή την κατεύθυνση επιβάλλεται ένας σοβαρός διάλογος ανάμεσα στο Ευρωπαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα, την Ευρωπαϊκή Αριστερά και τους Ευρωπαίους Πράσινους.Είτε μας αρέσει είτε όχι η Ευρώπη είτε θα γίνει κοινωνικός παράδεισος είτε δεν θα υπάρξει.
Όμως δεν πρέπει να αποκλείσουμε και κάποιες ενδιάμεσες καταστάσεις. Κάποια Κράτη - μέλη να συγκροτήσουν μια πολιτική ομοσπονδία, στην οποία τα υπόλοιπα να συμμετέχουν εν μέρει, με αντίστοιχο περιορισμό των δικαιωμάτων τους. Η Ευρώπη των πολλών ομόκεντρων κύκλων είναι πιθανό να είναι πραγματικότητα στο άμεσο μέλλον. Το ερώτημα στην περίπτωση αυτή είναι αν η Ελλάδα θα μπορέσει να τρυπώσει στο σκληρό πυρήνα. Φοβα΄μαι ότι αυτό είναι δύσκολο.
Γιάννης Χρ.
Η κρίση αυτή έχει πλήθος αιτίων, κατά τη γνώμη μου όλα εξ ίσου σοβαρά και συμπληρωματικά. Και δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η έξοδος της ΕΕ από την κρίση ή η κατάρρευσή της θα εξαρτηθεί από τις απαντήσεις που θα δοθούν στις προκλήσεις με τις οποίες είναι αντιμέτωπη.
Η κρίση της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι πρώτα απ' όλα κοινωνική.
Η νέα τεχνολογική επανάσταση, τα θεμέλια της οποίας μπήκαν στις αρχές της δεκαετίας του '80 και εξελίσσεται με ραγδαίο ρυθμό από το 1995 και μετά, ήταν επόμενο να επηρεάσει καταλυτικά τις παραγωγικές σχέσεις. Πλήθος εργασιών στη βιομηχανία, που μέχρι τότε γίνονταν από το χέρι εργατών υψηλής εξειδίκευσης, γίνονται πλέον με το πάτημα ενός κουμπιού. Στον τομέα των υπηρεσιών η εξάπλωση του διαδικτύου έχει αλλάξει ριζικά τον τρόπο εργασίας πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων, που πλέον εργάζονται από το σπίτι τους. Δεκάδες, ίσως και εκατοντάδες επαγγέλματα εξαλείφθηκαν, νέα επαγγέλματα γεννήθηκαν. Εντελώς φυσιολογικά όλες αυτές οι ανακατατάξεις δημιούργησαν και κοινωνική κρίση. Η απασχόληση μειώθηκε ραγδαία στη βιομηχανία, οι άνεργοι δεν είχαν τις δεξιότητες και, σε πολλές περιπτώσεις δεν ήταν δυνατό να τις αποκτήσουν, για να ανακυκλωθούν στα νέα επαγγέλματα. έχοντας δει έγκαιρα την εξέλιξη αυτή ο Αντρέ Γκορτζ, προέτρεπε τη Σοσιαλδημοκρατία και την Αριστερά στο βιβλίο του ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΤΟ να προχωρήσουν στη δραστική μείωση του χρόνου εργασίας ως μοναδικό μέσο για την νατιμετώπιση της ανεργίας. Όμως, αντ' αυτού οι σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις πρώτες απ' όλες, προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν την κρίση αποδεχόμενες τις μονεταριστικές συνταγές του νεοφιλελευθερισμού.
Το σημαντικότερο όμως είναι ότι, εδώ και 25 χρόνια, αλλά κυρίως από το 1992 και μετά, οπότε τέθηκε σε εφαρμογή η Συνθήκη του Μάαστριχτ, τα Ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα (Επιτροπή, Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) ανέλαβαν εργολαβικά την αποδόμηση του Κράτους Πρόνοιας. Είτε με άμεσες πρωτοβουλίες τους, είτε αποδεχόμενα να ρίχνουν σε αυτά οι κυβερνήσεις την ευθύνη κάθε φορά που έπαιρναν αντιλαϊκά μέτρα. Δυο παραδείγματα είναι ενδεικτικά. η οδηγία Μπολκεστάιν του 2003, βάσει της οποίας εργαζόμενοι μιας επιχείρησης με έδρα τη Σλοβακία, που θα εργάζονταν στη Γαλλία θα αμείβονταν με ημερομίσθια Σλοβακίας και όχι Γαλλίας. Η δεύτερη η αύξηση της εβδομαδιαίας απασχόλησης στις 65 ώρες. Η συμβολή αυτή των θεσμικών ευρωπαϊκών οργάνων στην αποδόμηση του κοινωνικού κράτους, γέννησε την εύλογη απέχθεια των φτωχότερων λαϊκών στρωμάτων προς αυτά..
Η κρίση της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι πολιτική.
Η απέχθεια αυτή γίνεται ολοένα μεγαλύτερη, διότι από το 1992 και μετά, τα Κράτη - μέλη της Ένωσης εκχωρούν όλο και περισσότερα κομμάτια της εθνικής τους κυριαρχίας στα θεσμικά της όργανα. Την οικονομική πολιτική πρώτα, τη νομισματική στη συνέχεια. Η εξωτερική και η αμυντική πολιτική φεύγουν όλο και περισσότερο από την αρμοδιότητα του Κράτους - μέλους, η Europol φιλοδοξεί να γίνει το ευρωπαϊκό FBI, η Δικαιοσύνη γίνεται όλο και περισσότερο ευρωπαϊκή υπόθεση. Κι όλα αυτά χωρίς να υπάρχει ΕΝΑ θεσμικό όργανο με ουσιαστικές αρμοδιότητες, που να αντλεί τη νομιμοποίησή του από τη λαϊκή ετυμηγορία. Το μοναδικό εκλεγμένο από τους Ευρωπαίους πολίτες θεσμικό όργανο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, έχει ελάχιστες θεσμικές αρμοδιότητες (έγκριση ή απόρριψη του προϋπολογισμού της Επιτροπής, έγκριση ή πόρριψη των Επιτρόπων που προτείνουν οι κυβερνήσεις, δικαίωμα αρνησικυρίας στις οδηγίες της Επιτροπής). Δεν έχει δικαίωμα να πάρει νομοθετικές πρωτοβουλίες, δεν έχει δικαίωμα απόφασης σε θέματα οικονομικής και νομισματικής πολιτικής, δεν έχει δικαίωμα απόφασης στην Κοινή Εξωτερική Πολιτική. Και τις περιορισμένες του αρμοδιότητες τις απέκτησε από το 2000, με τη Συνθήκη της Νίκαιας. Το κραυγαλέο έλλειμμα Δημοκρατίας έχει επισημανθεί από το 1992. Πλήθος ανθρώπων επισήμαιναν ότι η εκχώρηση των πάντων στην Αγορά, που προέβλεπε η Συνθήκη του Μάαστριχτ, σε συνδυασμό με το έλλειμμα Δημοκρατίας θα οδηγούσαν στην ενίσχυση του αντιευρωπαϊσμού στο σύνολο των Κρατών - μελών. Στην Ελλάδα για τα πράγματα αυτά μονάχα ο Φώτης Κουβέλης κι ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης είχαν μιλήσει. Για όλους τους άλλους ήταν ψιλά γράμματα.Δυστυχώς και στην υπόλοιπη Ευρώπη το ίδιο έγινε.
Η κρίσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι πολιτισμική
Πριν από είκοσι και πλέον χρόνια, όταν σπούδαζα στη Γαλλία, είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω, με τρόπο ανεκδοτικό, ότι για το μέσο Δυτικοευρωπαίο και Κεντροευρωπαίο, τα όρια της Ευρώπης συμπίπτουν με τα όρια του καθολικισμού και του προτεσταντισμού. Η ορθόδοξη ανατολική Ευρώπη και το Ισλάμ ανήκουν στην Ανατολή. Η διεύρυνση της Ένωσης του 2004 ήταν ένα σοκ για τους Ευρωπαίους πολίτες. ακόμα ισχυρότερο σοκ ήταν το κλείσιμο του ματιού στην Τουρκία και οι υποσχέσεις για την ένταξή της στην Ένωση. Αν σε όλα αυτά προστεθεί η εμμονή κάποιων γραφειοκρατών των Βρυξελλών στον περιορισμό των επίσημων ευρωπαϊκών γλωσσών, που έχουν αισίως φθάσει τις 23, γίνεται αντιληπτή η πολιτισμική σύγχυση στην οποία έχουν περιέλθει οι πολίτες του παλιού σκληρού πυρήνα της ΕΟΚ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Και τώρα τι κάνουμε;
Είναι σαφές ότι η παάντηση στο ερώτημα αυτό είναι πολιτική. Προϋπόθεση για την επιβίωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι αυτή. να λάβει το ταχύτερο δυνατό σαφή πολιτικά χαρακτηριστικά. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρέπει να καταστεί το κύριο όργανο λήψης πολιτικών αποφάσεων. Το Συμβούλιο των Υπουργών, με τις διπλές πλειοψηφίες που ισχύουν σήμερα (2/3 των μελών και τουλάχιστον οι μισές χώρες) μπορεί να έχει ρόλο μιας Άνω Βουλής.
Προϋπόθεση είναι επίσης η ανασυγκρότηση της κοινωνικής πολιτικής. Να αποκατασταθεί το Κράτος Πρόνοιας και να φορολογηθούν αγρίως τα προϊόντα τρίτων χωρών, οι οποίες δε σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, δε λαμβάνουν μέριμνα για την προστασία του περιβάλλοντος, δεν επενδύουν στην κοινωνική τους συνοχή. Αντιστοίχως πριμοδότηση των προϊόντων που εισάγονται από χώρες οι οποίες σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, επενδύουν στην προστασία του περιβάλλοντος και την κοινωνική συνοχή.
Η εκπόνηση τέτοιων πολιτικών πρέπει να γίνει σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Προς αυτή την κατεύθυνση επιβάλλεται ένας σοβαρός διάλογος ανάμεσα στο Ευρωπαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα, την Ευρωπαϊκή Αριστερά και τους Ευρωπαίους Πράσινους.Είτε μας αρέσει είτε όχι η Ευρώπη είτε θα γίνει κοινωνικός παράδεισος είτε δεν θα υπάρξει.
Όμως δεν πρέπει να αποκλείσουμε και κάποιες ενδιάμεσες καταστάσεις. Κάποια Κράτη - μέλη να συγκροτήσουν μια πολιτική ομοσπονδία, στην οποία τα υπόλοιπα να συμμετέχουν εν μέρει, με αντίστοιχο περιορισμό των δικαιωμάτων τους. Η Ευρώπη των πολλών ομόκεντρων κύκλων είναι πιθανό να είναι πραγματικότητα στο άμεσο μέλλον. Το ερώτημα στην περίπτωση αυτή είναι αν η Ελλάδα θα μπορέσει να τρυπώσει στο σκληρό πυρήνα. Φοβα΄μαι ότι αυτό είναι δύσκολο.
Γιάννης Χρ.
1 σχόλιο:
Τώρα Γιάννη, μπήκαμε στον "σκληρό πυρήνα" των πραγματικών προβλημάτων, τα οποία πρέπει να συζητούνται και να συζητούνται πλατειά και αναλυτικά.
Δυστυχώς αυτό δεν γίνεται. Σε όλη την ευρώπη και πολύ περισσότερο στη χώρα μας η συζήτηση για την πορεία και το μέλλον τηε Ευρώπης είναι μια συζήτηση που γίνεται μόνο μεταξύ κάποιων ειδικών και κάποιων ίσως μεμονωμένων και "αυτιστικών".
Κι όμως, όπως σωστά επισημαίνεις, ολοένα και περισσότερο βρίσκουμε μπροστά μας την ευρώπη, σε κάθε μας βήμα. (65ωρο, π.χ.)
Εδώ μεγάλη ευθύνη έχουν τόσο το Πασοκ, όσο και ο Συριζα.
Όσον αφορά την κρίση, νομίζω ότι αυτή είναι περισσότερο πολιτισμική. Και η πολιτισμική κρίση είναι η πιο επικίνδυνη για το μέλλον της Ευρώπης. Μπορεί στο μέλλον να δημιουργήσει φυγόκεντρες τάσεις, αλλά και περιχαρακώσεις.
Η πολιτική κρίση δεν ανατάσσεται όσο δεν διαφαίνεται μια ρεαλιστική και ελπιδογέννα πρόταση από την αριστερά. Θα επικρατεί ο νεοφιλελευθερισμός και "αμυντικές" πολιτικές των σοσιαλδημοκρατών τύπου Σημίτη. όχι ότι δεν είναι πολύτιμες σ' αυτή τη φάση της ευρωπαϊκής συγκρότησης, κάτι διασώζουν από το πάλαι ποτέ κοινωνικό κεκτημένο της ευρώπης, αλλά δεν αφορούν τα μεγάλα προτάγματα της αριστερής ιδεολογίας, δηλαδή την κοινωνική πρόνοια, την οικολογική ισορροπία, ίσως μόνο - και αυτό χάνεται τελευταία - την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των ελευεθεριών του ατόμου.
Κ.Λ.
Δημοσίευση σχολίου