ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΙΔΕΩΝ

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ – ΙΣΟΤΗΤΑ

Η ιδεολογία είναι ένα σύστημα ιδεών που εκ των πραγμάτων περιορίζει την αυτονομία τους, δηλαδή τις υποτάσσει στο βασικό πρόταγμά της.

Οι ιδεολογίες, μεταξύ των οποίων φυσικά συγκαταλέγονται και τα θρησκευτικά δόγματα, βοηθούν στη διατήρηση των εσωτερικών ισορροπιών ατόμων, κοινωνικών ομάδων και κοινωνιών. Όσο πιο ανώριμη και καθυστερημένη είναι μια κοινωνία, όσο πιο ανασφαλές ένα άτομο, τόσο περισσότερο έχουν την ανάγκη της ιδεολογίας.

Μια ελεύθερη κοινωνία και ένα ασφαλές άτομο δεν χρειάζονται ιδεολογία. Αντίθετα, πρέπει να επεξεργάζονται συνεχώς ιδέες και να αναδεικνύουν αξίες. Η εξέλιξη γεννά συνεχώς νέα ζητήματα στα οποία πρέπει να δίνουμε απαντήσεις και ως άτομα και ως κοινωνικά σύνολα. Σύγχρονα παραδείγματα είναι η θέση μας απέναντι στη βιοποικιλότητα, στο γενετικό προγραμματισμό, στην ευθανασία.

Δύο από τις βασικότερες ιδέες που έχει επεξεργαστεί ο ανθρώπινος νους είναι η Ελευθερία και η Ισότητα. Τις ιδέες αυτές τις περιέχουν οι διάφορες ιδεολογίες, έχουν απέναντί τους θετική ή αρνητική στάση αλλά σε κάθε περίπτωση αδιαφορούν για την αυθυπαρξία αυτών των ιδεών και ασχολούνται κυρίως με τις περιοριστικές τους συνθήκες.

Η Ελευθερία είναι καθαρή έννοια. Είναι μέγεθος. Αναφέρεται σε άτομα, όχι απαραίτητα ανθρώπους και σε συστήματα ατόμων. Έχει να κάνει με την ικανότητα να κινηθείς και να ενεργήσεις χωρίς εσωτερικούς ή εξωτερικούς περιορισμούς.

Ένα φυτό έχει περιορισμένη ελευθερία. Μπορεί να αναπτυχθεί αλλά όχι να μετακινηθεί. Ένα ζώο της στεριάς δε μπορεί να πετάξει ούτε να παραμείνει στο βυθό της θάλασσας.

Το αίτημα της ελευθερίας είναι εγγενές στα φυσικά άτομα και φυσικά συστήματα. Αν ανοίξεις το κλουβί ενός πουλιού, αυτό θα πετάξει έξω εκτός αν φοβηθεί τον άγνωστο κόσμο και την έλλειψη τροφής. Το αίτημα για ελευθερία θα το περιορίσει το πρωτογενές αίτημα για επιβίωση.

Η σχέση περιορίζει την ελευθερία. Ο κοινωνικός βίος είναι περιοριστικός. Οι περιορισμοί φυσικά είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την κοινωνική ισορροπία. Όσο υψηλότερη είναι η συνείδηση πολίτη σε μια κοινωνία τόσο λιγότεροι είναι οι περιορισμοί και τόσο πιο ελεύθερη είναι η κοινωνία.

Κοντολογίς. Δεν υπάρχουν πολλών ειδών ελευθερίες. Τα «είδη» αυτά είναι επινοήματα στα πλαίσια διαφόρων ιδεολογιών.

Για την ισότητα τώρα. Αυτή δεν είναι μέγεθος, είναι σχέση. Και βέβαια, όταν αναφερόμαστε σε ισότητα πρέπει να προσδιορίζουμε και το μέγεθος στο οποίο αναφερόμαστε, για παράδειγμα δύο άνθρωποι μπορεί να είναι ίσοι στο μπόι.

Όταν λέμε γενικά και αόριστα ότι οι άνθρωποι είναι ίσοι, δημιουργούμε μια ασάφεια. Αν είναι ίσοι σε όλα, τότε είναι ίδιοι, πράγμα που προφανώς δεν ισχύει. Οι άνθρωποι, ευτυχώς λέω εγώ, είναι διαφορετικοί.

Υπάρχει όμως και η κοινωνική ισότητα και αυτή είναι που μας ενδιαφέρει εδώ. Εφ’ όσον οι άνθρωποι δεν είναι ίδιοι, η έννοια της κοινωνικής ισότητας είναι σχετική. Θα το εξηγήσουμε.

Σε μια κοινωνία φυλετικών διακρίσεων, όπως ήταν η Νοτιοαφρικανική Ένωση και η Αμερική μέχρι περίπου τα μέσα του εικοστού αιώνα, το αίτημα για κοινωνική ισότητα είχε ένα σαφές περιεχόμενο. Ίδια δικαιώματα και ίδιες υποχρεώσεις για όλους. Έλα όμως που και αυτή η εκδοχή της ισότητας δεν έχει απόλυτη αλλά σχετική ισχύ.

Τα παραδείγματα πολλά. Οι αντιρρησίες συνείδησης. Αρνούνται μια καθολική υποχρέωση. Και η Πολιτεία τους αντιμετωπίζει διαφορετικά. Οι ρομά. Οι περισσότεροι αρνούνται να δεχτούν το συγκεκριμένο σύστημα δικαιωμάτων – υποχρεώσεων. Η Πολιτεία αναγκάζεται να τους αντιμετωπίσει διαφορετικά. Στους διάφορους σοσιαλιστικούς παραδείσους βέβαια, προσπάθησαν να τους αφομοιώσουν ανεπιτυχώς και συχνά – πυκνά κατέφυγαν στη μέθοδο του πογκρόμ. Οι γυναίκες. Ισότητα ανδρών και γυναικών αλλά όταν μπαίνουμε στο θέμα των υποχρεώσεων, το απόλυτο της ισότητας καταργείται. Και λογικό είναι, από τη στιγμή που η γυναίκα κυοφορεί και γεννάει. Δεν είναι ίδια με τον άντρα και κατά συνέπεια το απόλυτο της ισότητας πάει περίπατο.

Όπου η ισότητα εφαρμόστηκε σαν απόλυτη ιδέα γίνανε εγκλήματα. Μια και δεν είναι όλοι ίδιοι, ακολουθήθηκε η προκρούστεια λογική για να γίνουν. Και κλάψανε μανούλες.

Θα τελειώσω αναφέροντας το παράδειγμα της Παιδείας. Οι περισσότεροι μαρξιστές μας λατρεύουν τόσο πολύ την ισότητα σαν απόλυτη έννοια που θέλουν ίδια σχολεία για όλους και ενιαίο πρόγραμμα διδασκαλίας. Για τους κατοίκους των πόλεων, των χωριών, τους καμπίσιους, τους λιμανίσιους, τους μετανάστες, τους αθίγγανους, τους ζωνιανούς. Γι αυτό και η αντίθεσή τους στον πολύ επιτυχημένο θεσμό των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας όπου το πρόγραμμα διαμορφώνεται από τους διδάσκοντες σε συνεργασία με τους διδασκόμενους οι οποίοι είναι ενήλικες.

αέρα πατέρα