Παραθέτω και σήμερα ένα απόσπασμα από το ημιτελές "Λίκνο του τρομοκράτη" που αναφέρεται στους τρόπους με τους οποίους οι οργανωμένοι αριστεροί συνδέονταν με το σοσιαλιστικό όραμα.
Ένας από τους πιο συνηθισμένους χαρακτηρισμούς που μας αποδίδανε υπό τύπον μομφής οι εσωκομματικοί αντίπαλοί μας ήταν ότι έχουμε «παρεΐστικη νοοτροπία». Ήτανε βλέπεις στο ΠΑ.ΣΟ.Κ. πολύ αρνητική η φόρτιση αυτής της αθώας λέξης.
Είναι γεγονός ότι αν πήγαινες στα κεντρικά γραφεία εκείνη την εποχή, έβλεπες τον περισσότερο κόσμο να κυκλοφορεί στους διαδρόμους, να δημιουργεί πηγαδάκια και να «θάβει» κάποιους άλλους που κατά κανόνα κάνανε ακριβώς το ίδιο. Αυτές ήταν πράγματι παρεούλες που αντιλαμβάνονταν την πολιτική με τον τρόπο που κυριαρχεί και σήμερα. Αγώνας για επικράτηση και προβολή, με μικρή βαρύτητα στις αρχές οι οποίες υπάρχουν μόνο για να δίνουν κάποιο τυπικό στίγμα : Εκσυγχρονιστής ή αριστερός. Πιο τίμιο είναι όταν τα προσχήματα λείπουν εντελώς : Προεδρικός, Σημιτικός, Τσοχατζοπουλικός, λοχαγός και πάει λέγοντας.
Εννοείται ότι υπάρχουν ακόμη και σήμερα άνθρωποι που αντιλαμβάνονται οραματικά την πολιτική. Επειδή με ενδιαφέρει περισσότερο το ΠΑ.ΣΟ.Κ. σαν πολιτικός χώρος, αναφέρομαι σ’ αυτό. Ο Κώστας Σημίτης σου έδινε την εντύπωση ότι το εννοούσε, όταν έλεγε ότι είχε όραμα να δει μια ισχυρή Ελλάδα. Μόχθησε γι αυτό.
Η Π.Α.Μ.Κ. Γκύζη ήταν μια μεγάλη και ανοιχτή παρέα. Περνούσαμε πολλές ώρες μαζί, στα γραφεία και έξω απ’ αυτά. Κάναμε εκδρομές, παίζαμε ποδόσφαιρο και μπάσκετ. Εκτός από τους αγώνες που κάναμε μεταξύ μας, δίναμε και παιχνίδια με άλλες ομάδες. Θυμάμαι ιδιαίτερα ένα παιχνίδι μπάσκετ με την ομάδα του Μορφωτικού Συλλόγου Γκύζη, όπου έπαιζε και ο Χρήστος Αθανασόπουλος, τότε αθλητής του στίβου και νυν αθλητικός δημοσιογράφος. Η αλήθεια είναι ότι δεν ήμασταν ιδιαίτερα δημοφιλείς μεταξύ των αντιπάλων μας γιατί τους τιμωρούσαμε αλύπητα…
Το καλοκαίρι συνηθίζαμε το βραδάκι να πηγαίνουμε βόλτες στο Πεδίο του Άρεως, να τραγουδάμε και να συζητάμε. Συζητούσαμε γενικά θέματα πολιτικής, ζητήματα του μαθητικού κινήματος αλλά και προβλήματα διαπροσωπικών μας σχέσεων, όλα ιδωμένα κάτω από το πρίσμα μιας αντίληψης για την κοινωνία των ονείρων μας. Στις βόλτες μας συχνά πιανόμασταν από το χέρι λες και θέλαμε να νοιώσουμε με την αφή τη σημασία της αλληλεγγύης και της συντροφικότητας.
Αντιλαμβανόμασταν βιωματικά την πολιτική. Δεν είχαμε την εσχατολογική αντίληψη ότι όλα θα αλλάξουν όταν θα αλλάξουν οι κοινωνικές δομές, θεωρία που βολεύει όσους θέλουν μεν να λέγονται προοδευτικοί, αριστεροί, σοσιαλιστές, επαναστάτες αλλά στην καθημερινότητά τους δεν απομακρύνονται καθόλου από κατεστημένα πρότυπα και πρακτικές.
Θα δώσω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που μου έρχεται στο νου. Τότε ήμασταν επηρεασμένοι από τη μορφωτική επανάσταση στην Κίνα και τον Σαρλ Μπετελέμ που την υπερασπιζότανε σε θεωρητικό επίπεδο. Ένα κεντρικό ζήτημα που έθετε ο Μπετελέμ ήταν ο καταμερισμός εργασίας. Οι περισσότεροι στο ΠΑ.ΣΟ.Κ. αλλά και στα άλλα αριστερά κόμματα αντιλαμβάνονταν την κατάργηση της διαφοράς μεταξύ χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας σαν εξίσωση οικονομικών απολαβών. Εμείς λέγαμε ότι δεν είναι εκεί το πρόβλημα αλλά στη διαφορά ποιότητας μεταξύ των δύο μορφών εργασίας και στην ταξική φύση του διαχωρισμού σε χειρώνακτες και πνευματικά εργαζόμενους. Έτσι, όλοι μας κάναμε όλες τις δουλειές. Από φασίνα στα γραφεία μέχρι διαλέξεις. Από αφισοκόλληση μέχρι γράψιμο άρθρων για την εφημερίδα.
Άλλο ζήτημα στο οποίο εστιάζαμε ήταν η λήψη των αποφάσεων. Ήμασταν σίγουροι ότι η αποτυχία του σοβιετικού σοσιαλιστικού μοντέλου ήταν αποτέλεσμα του απόλυτα συγκεντρωτικού τρόπου λήψης των αποφάσεων. Πιστεύαμε ότι προϋπόθεση για τον σοσιαλισμό είναι η δημοκρατία. Προσπαθούσαμε να τηρούμε δημοκρατικές διαδικασίες, όχι προσχηματικά αλλά ουσιαστικά. Στην Π.Α.Μ.Κ. Γκύζη υπήρχε πραγματικά αλλεργία στα αρχηγιλίκια. Κάποιοι βέβαια ξεχώριζαν είτε για τις ικανότητές τους, είτε πολύ περισσότερο για την προσήλωσή τους στον αγώνα που κάναμε. Αυτοί ήταν φύσει αρχηγοί γιατί έπαιρναν την πρωτοβουλία και την ευθύνη όταν οι συνθήκες το απαιτούσαν και οι υπόλοιποι δίσταζαν ή ήταν απόντες. Το ζήτημα της ευθύνης είναι αυτό που δημιουργεί ανισοκατανομή των αρμοδιοτήτων και ευνοεί τον σχηματισμό κέντρων λήψης των αποφάσεων σε μια ομάδα ανθρώπων που έχουν την καλή πρόθεση να ακολουθήσουν και να σεβαστούν δημοκρατικές διαδικασίες. Η ιδανική λειτουργία της δημοκρατικής διαδικασίας προϋποθέτει ομάδα υπεύθυνων ανθρώπων.
Στην Π.Α.Μ.Κ. Γκύζη τα πράγματα ήταν πολύ καλά σε ότι αφορά την συνθήκη της υπευθυνότητας, χωρίς φυσικά να είναι ιδανικά. Παρά ταύτα, τα πιο υπεύθυνα άτομα, από προσήλωση στις αρχές της δημοκρατίας, δεν έκαναν ποτέ κατάχρηση των αρμοδιοτήτων που συγκέντρωναν αναγκαστικά. Αυτή η στάση των παιδιών δεν πέρναγε απαρατήρητη από τους πιο ευαίσθητους ανθρώπους. Από τα χείλη του συναγωνιστή Γιώργου Κουτσομπίνα που ήρθε στην οργάνωσή μας τη δεύτερη χρονιά της λειτουργίας της, άκουσα τον καλύτερο και συγκινητικότερο έπαινο την εποχή που μας πρωτογνώρισε : «Από τα παιδιά εκείνο που ξεχωρίζω είναι η ανιδιοτέλειά τους».
Στον τομέα της αλληλεγγύης, η ατμόσφαιρα που επικρατούσε στην οργάνωση ήταν εξαιρετική και εκδηλωνόταν προς τα μέσα και προς τα έξω με τρόπο ζεστό και ενθουσιώδη. Αλληλεγγύη αγωνιστική αλλά και υλική σε μαθητές, καθηγητές, εργάτες, άστεγους, άλλες αριστερές οργανώσεις. Εκεί όμως που η αλληλεγγύη είχε ανώτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά ήταν στις μεταξύ μας σχέσεις γιατί υπήρχε και το στοιχείο της αμοιβαιότητας.
Ένα από τα κύρια μελήματά μας ήταν η καλή απόδοση των παιδιών στο σχολείο. Υπήρχε πολύ μεγάλη αλληλοβοήθεια καθημερινά και ειδικά στην περίοδο των εξετάσεων οργανώναμε φροντιστήρια όπου διδάσκανε μεγαλύτεροι μαθητές ή φοιτητές και καθηγητές από την τοπική οργάνωση του Γκύζη. Αυτά τα μαθήματα που έχουν μείνει αξέχαστα στα παλιά μέλη της Π.Α.Μ.Κ. συνέβαλλαν αρκετά στις καλές επιδόσεις των παιδιών που γενικά τα πήγαιναν θαυμάσια στο σχολείο. Το σημαντικό είναι ότι η συνδικαλιστική και πολιτική δραστηριότητα δεν αποτέλεσε το εύκολο άλλοθι για φυγόπονη εγκατάλειψη της σχολικής μαθητικής προσπάθειας.
Δεν υπήρχε περίπτωση να χρειαστεί κάποιος βοήθεια σε κάτι και να μην την έχει άμεσα και αποτελεσματικά. Η εσωτερική ζωή της Π.Α.Μ.Κ. Γκύζη είχε όλα τα θετικά χαρακτηριστικά των οργανώσεων της παραδοσιακής αριστεράς χωρίς να έχει τα αρνητικά τους που προέκυπταν από τη συγκεντρωτική δομή τους, την αμείλικτη αντιδικία τους με άλλες αριστερές οργανώσεις και τον αδυσώπητο κολασμό των αποκλίσεων σε απόψεις και συμπεριφορές. Εμείς δεν είχαμε ποινολόγιο. Είδαμε ότι σε μία περίπτωση που υπήρξε αφαίρεση χρημάτων της οργάνωσης ο φταίχτης απομακρύνθηκε μόνος του όταν κατάλαβε ότι οι συναγωνιστές του τον είχαν αντιληφθεί. Η μοναδική περίπτωση διαγραφής μέλους από πυρήνα, με τον ιδιότυπο τρόπο που περιέγραψα, ήταν εκείνη του Δαλέκου που όμως είχε τυπική σημασία γιατί ο Πάνος δε θέλησε ποτέ να γίνει ουσιαστικά μέλος της Π.Α.Μ.Κ. Γκύζη.
Θα ήμασταν απαράδεκτοι αλαζόνες και υπερόπτες αν ισχυριζόμασταν ότι είχαμε το προνόμιο της μοναδικότητας στη συγκρότηση μιας ιδανικής οργάνωσης. Στο ΠΑ.ΣΟ.Κ. των πρώτων χρόνων λόγω της απουσίας ενδιάμεσων οργάνων, των νομαρχιακών επιτροπών που έγιναν αργότερα, επικρατούσε μια ιδιόμορφη κατάσταση που κάποιος εύστοχα χαρακτήρισε «συγκεντρωτισμό στην κορυφή και αυτοδιαχείριση στη βάση». Το πρώτο σχόλιο που μπορώ να κάνω για την κατάσταση εκείνη είναι ότι δημιουργούσε προϋποθέσεις για τις επιμέρους οργανωτικές μονάδες – τοπικές οργανώσεις να αυτοδιαχειριστούν την πολιτική τους λειτουργία, τη δράση τους και την εσωτερική τους ζωή. Με την αναφορά μου στην Π.Α.Μ.Κ. Γκύζη θέλω παράλληλα να αποτίσω και τον οφειλόμενο φόρο τιμής σε εκείνες τις ενθουσιώδεις ομάδες ανθρώπων που έψαξαν με αγωνία μια πολιτική περπατησιά διαφορετική, κοινωνική αλλαγή με δημοκρατία και εσωτερική ζωή με συντροφικότητα και αλληλεγγύη χωρίς καρατομήσεις και αποκλεισμό του διαφορετικού.
Καλό όμως είναι να μιλήσουμε και γενικότερα για τον τρόπο λειτουργίας εκείνης της περιόδου. Ασφαλώς το ΠΑ.ΣΟ.Κ. διέθετε έναν πρόεδρο που αποφάσιζε, που είχε διορίσει την Κεντρική Επιτροπή και το Εκτελεστικό Γραφείο. Προφανώς δεν υπάρχει καμιά δημοκρατία σ’ αυτό. Είχε όμως παράλληλα και ένα συντονιστικό όργανο που αποτελούσαν οι εκλεγμένοι γραμματείς των τοπικών οργανώσεων, το οποίο συνερχότανε για ανταλλαγή απόψεων και θέσεων που είχαν εκφραστεί στις τοπικές και ενημέρωνε απευθείας τον πρόεδρο. Είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω και από προσωπική εμπειρία που θα παραθέσω αργότερα ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν ηγέτης που ήθελε και ήξερε ν’ ακούει απόψεις. Αυτή η λειτουργία λοιπόν εξασφάλιζε άμεση επικοινωνία της ηγεσίας με τον πολιτικό προβληματισμό της βάσης και απέπνεε κάποιον αέρα άμεσης δημοκρατίας, αμεσότερης πάντως από κάθε δημοκρατικό συγκεντρωτισμό.
Συνδέω την έννοια της παρέας με εκείνη της εσωτερικής ζωής μιας πολιτικής οργάνωσης. Πολιτική οργάνωση χωρίς εσωτερική ζωή δε νοείται. Η θετική συμβολή της στο πολιτικό γίγνεσθαι αποτιμάται ως ισορροπία πλούσιας εσωτερικής ζωής και εξωτερικής πολιτικής παρέμβασης.
Η οργάνωση κλείνει όταν δίνει βάρος στην εσωτερική ζωή και αμελεί την εξωτερική πολιτική παρέμβαση. Σ’ αυτή την περίπτωση η φθίνουσα πορεία είναι προδιαγεγραμμένη και το τέλος αναπόφευκτο. Η βιωματική αντίληψη της πολιτικής όταν ακολουθείται άκριτα οδηγεί σε υπερβολές κοινοβιακού χαρακτήρα, όπως στο παράδειγμα της προδικτατορικής οργάνωσης ΣΟ.ΣΥΝ. (Σοσιαλιστική Συνειδητοποίηση). Πολλά στελέχη της ΣΟ.ΣΥΝ. εντάχθηκαν στον αντιστασιακό Μαχητή και είχα την ευκαιρία και την τύχη να εκτιμήσω τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους. Παράλληλα όμως διαπίστωσα στην εξωτερική πολιτική τους παρέμβαση την ατολμία που κουβαλούσαν από την προηγούμενη κατάσταση.
Πλούσια εσωτερική ζωή υπό την έννοια της αλληλεγγύης και της συντροφικότητας έχουν και οργανώσεις οπαδικού πολιτικού χαρακτήρα. Αυτές χαρακτηρίζονται από την τυφλή προσήλωση σε σύμβολα, όπως το Κόμμα και ο Αρχηγός και καλλιεργούν συνθήκες οπαδικού φανατισμού. Σε αυτές τις συνθήκες χάνεται συνήθως η πολιτική αναφορά και φετιχοποιείται η διαμεσολάβηση : Κόμμα και Αρχηγός. Αλλά και η ίδια η πολιτική αναφορά συχνά καταντά κλειστό σύμβολο χωρίς ζωντανό και εξελισσόμενο περιεχόμενο. Τέτοια αναφορά για τον αριστερό χώρο είναι το λαϊκό κίνημα που λειτουργεί σαν σύμβολο χωρίς να αλλάζει διαχρονικά περιεχόμενο παρά τις τεράστιες παραγωγικές, οικονομικές, κοινωνικές, τεχνολογικές και περιβαλλοντικές αλλαγές σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η Π.Α.Μ.Κ. Γκύζη για τον χώρο στον οποίο δραστηριοποιούνταν, τον μαθητικό σε τοπικό επίπεδο, είχε θαυμαστή ισορροπία μεταξύ εσωτερικής ζωής και εξωτερικής συνδικαλιστικής – πολιτικής παρέμβασης. Όμως τα μέλη της, επηρεασμένα από την πληρότητα της εσωτερικής ζωής της οργάνωσης τους και αναπαυμένα στην ασφάλεια που τους πρόσφερε, δεν ήταν έτοιμα να βγουν σε ανοιχτό πολιτικό στίβο και να κινηθούν σε συνθήκες εντελώς διαφορετικές.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, έξυπνος και διορατικός πολιτικός που είχε βάλει σαν άμεσο και όχι απώτερο στόχο την εξουσία, ήξερε ότι δεν έπρεπε να αναλωθεί στην έτσι κι αλλιώς αμφίβολης έκβασης προσπάθεια για τη δημιουργία ενός κόμματος δημοκρατικού, με εσωτερική ζωή συμβατή με τους προωθημένους σοσιαλιστικούς στόχους που έθετε. Αξιοποίησε λοιπόν το κόμμα κυρίως σαν οπαδική οργάνωση και χρησιμοποίησε συνθηματολογία που είχε ισχυρή συμβολική απήχηση στους οπαδούς του και γενικά στο λαό. Για παράδειγμα αναφέρω τη λέξη «αλλαγή» που έχει μεγάλη δύναμη γιατί υποδαυλίζει μια αόριστη αλλά έντονη επιθυμία για απόδραση από μια μίζερη και δύσκολη καθημερινότητα. Ελάχιστοι από τους τόσο φανατικούς οπαδούς της «αλλαγής» του καιρού εκείνου ήταν σε θέση να προσδιορίσουν το περιεχόμενό της.
Οι «αριστεροί» του ΠΑ.ΣΟ.Κ., ανεξάρτητα από τις μεταξύ τους διαφορές που δεν ήταν καθόλου μικρές, είχαν στο μυαλό τους ένα κόμμα οργανωμένο σε μια πιο συγκεκριμένη ιδεολογικοπολιτική βάση και μια πολιτική γραμμή που θα ήταν αποτέλεσμα μιας συλλογικότερης διεργασίας. Ορισμένοι μάλιστα ήταν φανατικοί θιασώτες του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού και προσπαθούσαν να αντιγράψουν οργανωτικές δομές του Κ.Κ.Ε. Όλοι πάντως οι αριστεροί συμφωνούσαν, συγκρίνοντας το επίπεδο οργάνωσης του δικού τους κόμματος με εκείνο των κομμάτων της παραδοσιακής αριστεράς, ότι με τέτοιο κόμμα δύσκολα γίνεσαι κυβέρνηση και ακόμη δυσκολότερα έως αδύνατα εξουσία.
Το ΠΑ.ΣΟ.Κ. πάντως έγινε και κυβέρνηση και εξουσία. Υπάρχει η αντίρρηση ότι ναι μεν έγινε το ΠΑ.ΣΟ.Κ. κυβέρνηση αλλά η εξουσία από ταξική άποψη δεν άλλαξε, δεν πέρασε δηλαδή στο λαό, όπως θεωρητικά επεδίωκε η αριστερή τάση. Κανείς όμως δε μπορεί να αγνοήσει το γεγονός ότι στα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησής του το ΠΑ.ΣΟ.Κ. έκανε αρκετές ρήξεις, τόσο στο επίπεδο της οικονομίας με τις «κοινωνικοποιήσεις», τους συνεταιρισμούς και τις μεγάλες αυξήσεις σε ημερομίσθια, χαμηλούς μισθούς και συντάξεις, όσο και στο επίπεδο των κοινωνικών θεσμών και της εξωτερικής πολιτικής. Επειδή όμως ποτέ δεν υπάρχουν κέρδη χωρίς παράλληλες απώλειες, η απουσία ιδεολογικοπολιτικής συγκρότησης αλλά και υγιούς εσωτερικής ζωής στο κόμμα οδήγησε στην εύκολη μετάλλαξη αλλά και στην εξ εφόδου κατάληψή του από συμφεροντολόγους ή από ανθρώπους που θεωρούσαν ότι η αφοσίωση απαιτεί ανταλλάγματα.
Ήταν το τίμημα του οπαδικού πνεύματος το οποίο άλλωστε δεν έλειψε ούτε από ιστορικές επαναστάσεις. Εδώ λοιπόν το λόγο έχει το ζύγι. Θεωρώ ότι το ΠΑ.ΣΟ.Κ., περνώντας από διαφορετικές φάσεις διακυβέρνησης, βελτίωσε συνολικά αισθητά την οικονομική κατάσταση και τη θέση του έλληνα εργαζόμενου, εξάλειψε ουσιαστικά την πολιτική περιθωριοποίηση και απογείωσε κυριολεκτικά την Ελλάδα σε ότι αφορά τη θέση της στη διεθνή κοινότητα.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι κανένα μέλος της Π.Α.Μ.Κ. Γκύζη δεν συνέβαλε από καίρια θέση στην κυβερνητική πορεία του ΠΑ.ΣΟ.Κ., παρά το γεγονός ότι αρκετοί διαθέτανε τα αντικειμενικά προσόντα. Πιστεύω ότι εκείνο που απομάκρυνε τα παιδιά αυτά από την ενεργό συμμετοχή ήταν περισσότερο η απογοήτευση από την εσωτερική ζωή του ΠΑ.ΣΟ.Κ. και η αδυναμία να δουν τη θετική πλευρά μιας τεχνοκρατικής παρέμβασης που βελτιώνει τα πράγματα «από τα πάνω». Θα έλεγα ότι το δέσιμό μας με την πολιτική ήταν περισσότερο βιωματικού και καθόλου τεχνοκρατικού χαρακτήρα.
Ο Νίκος ο Χρυσόγελος κυρίως και μετά ο Γιάννης ο Χρυσοβέργης διακρίθηκαν και πρόσφεραν στα κινήματα, κυρίως στο οικολογικό. Ο μόνος που διεκδίκησε μια κεντρική παρέμβαση στην πολιτική σκηνή, έστω με αδόκιμο τρόπο, ήταν ο Δημήτρης Κουφοντίνας. Ο τρόπος του φέρνει σημάδια της απογοήτευσης όχι μόνο από την εξωτερική πολιτική παρέμβαση των αριστερών κομμάτων αλλά και από την εσωτερική ζωή του ΠΑ.ΣΟ.Κ.
Η Π.Α.Μ.Κ. Γκύζη δεν ήταν από τις παρέες που γράφουν Ιστορία και τα μέλη της δεν ήταν απ’ αυτά που κάνουν Πολιτική. Ζούσαν την πολιτική τους τοποθέτηση και έχουν την ιστορία τους φυλαγμένη στη ψυχή τους.
Don Aera Patera
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου